Konuşulan dile göre Porto Novo (Portekizli sömürgecilerden hatıra), Hogbonou ya da Adjatche (kabile dillerinde) isimleriyle anılan başkenti ile Batı Afrika’da uzun ve ince bir ülke Benin. Eski adıyla Dahomey.
Hatırlarsanız, 2002′de Kosta Rika-Türkiye maçını yöneten ve sevgili futbol federasyonumuzu “Fifa’bi, adamların ulusal ligi bile yok, nasıl yönetir bu maçı?” diye paniklendiren hakem Coffi Codjia‘nın ülkesi.
Neyse ki maçta biz (derken dünya kupasına hakem gönderemeyen 70 milyon) ulusal ligimizin kalitesini, Coffi Bey de şaibeli (derken genelde pek de parlak olmamasına rağmen 7 milyonluk ülkesini temsilen) hakemliğinin erdemlerini ispatladı da hepimiz rahat bir nefes alabildik, miştik yani kupa boyunca, öyle de kaldı zaten, krampon -pardon- nal topladık yine daha sonra, topluyoruz hala. Topu -pardon- konuyu daha fazla sektirmeden, dahomey ve çevresinde yaşayan fon halkı inanışlarına salınalım…
Dahomey mitolojisinin en önemli çifti; güneş tanrısı Lisa ve ikiz eş’i, ayrılmaz -(yekpare mehpare)- parçası Mawu ay tanrıçası. İki sevgilinin bir’leşmesi evrenin oluşması, her ay ve güneş tutulması sevişmeleri.
Mawu, hafif esintilerle Afrika’ya serin havaları getiren, gecenin, bilgeliğin, bereketin, huzurun tanrıçası, “Batı”‘nın temsilcisi, yaşlı bir kadın olarak tasvir edilen anaç bir tanrıça. Lisa, yakıcı güneş altında geçen zor günlerin, çalışmanın, gücün, hareketliliğin, gelişimin tanrısı, doğunun temsilcisi, genç ve yapılı tasvir edilen bir tanrı. Mawu-Lisa, önce dünyayı yaratırlar, sonra bitkileri, hayvanları ve insanları. 7 çocukları olur ve hepsinin de ikizi vardır:
Sakpata; hastalıkların, şifanın
Xevioso; gökgürültüsünün
Agbe; denizlerin, göllerin, nehirlerin
Age; avcılığın, tüm hayvanların ama özellikle kuşların
Ji ya da Loko; ağaçların
tanrı/çaları ve
Gu; demirci tanrı, metal tanrısı, Mawu-Lisa’nın evreni şekillendirmek için kullandığı, demirden bir kılıç şeklinde “ilahi araç” aynı zamanda. Ne yazık ki demirciliği öğrettiği insanlar silah yapıp savaşınca yüzyıl yüz yıl yüzyıllarca, adı “Savaş Tanrısı” olarak da kalmıştır.
Legba; değişimi, kaderi simgeleyen bilinmeyenin oyunbaz tanrısı. tanrılarla insanların iletişimini sağlar ama sağı solu pek belli olmaz.
Bölgelelere göre farklılık gösteriyor Batı Afrika kozmogonisi ve kısa bir yazıyla özetlenebilecek gibi değil pek tabii ki. İşte bu yüzden ama sadece bu yüzden, her ne kadar ruhlar eş’leşse de, lisa na blo** ve kpe mawu ton** ve tam tersi.
*Fon religion
*Lisa&Mawu
*The Fon/Ewe view
*Bank’note Benin!
*Twins in Mythology
*The god who begat a jackal by nega mezlekia
*Lisa
*Mawu-Lisa
**Lisa will act, Mawu will decide! ✪
