2010 yılında L’impossible capitalisme vert‘i (Editions la Découverte)1 yayınladınız. On yıl sonra Trop tard pour être pessimiste’i2 (Editions Textuel) yazmanıza ne sebep oldu?
Birkaç faktör söz konusuydu. İlk olarak, L’impossible capitalisme vert‘te yapılan teşhisin doğruluğunu vurgulamak istedim: bir yandan kapitalist üretim tarzının doğasında var olan birikim dinamikleri ile diğer yandan gezegenin ekolojik sınırları arasında uzlaşmaz bir düşmanlık var. İklim sorunu söz konusu olduğunda bu çelişki çok açık: bir yandan yenilenebilir enerjiler genişlemektedir ve IPCC3 teknik potansiyellerinin insan ihtiyaçlarının yaklaşık yirmi katını karşılayabileceğini tahmin etmektedir; öte yandan, CO2‘nin atmosferik dağılımı (şu anda 415 ppm) üç milyon yıl boyunca görülmemiş seviyede ve hükümetler felaketten kaçınmak için alınması gereken önlemleri sürekli olarak ertelemektedir. Nihai enerji tüketiminde, dolayısıyla üretim ve taşımacılıkta tüketiminde radikal bir azalma olmadan iklimi kurtarmak mümkün değildir. Bu kapitalist üretkenlikle bağdaşmıyor.
İkinci olarak, bilimsel verileri, özellikle IPCC’nin 1,5 derecelik küresel ısınma hedefi hakkındaki özel raporuna dayanarak güncellemek istedim. Bu güncelleme benim için önemli, çünkü benim endişem özellikle işçi sınıfında, ikna olmamış kişilere gerekli bilginin yayılmasına yardımcı olmaktır. İşte bu yüzden Trop tard pour être pessimiste, L’impossible capitalisme vert gibi, mevcut felakete ve ekolojik ve sosyal sonuçlarına kısa bir genel bakış ile başlıyor.
Üçüncüsü, bazen L’impossible capitalisme vert‘e, özellikle iklim problemine odaklandığım için eleştirildim. Trop tard pour être pessimiste, özellikle canlı organizmaların ve türlerin yok edilmesine dikkat ederek tüm ekolojik krizi kapsayacak şekilde araştırma alanını genişletir. Bu, kapitalist politikalar için ortak güç hatlarını göstermemizi sağlar, örneğin iyi bilinen “karbon telafisi” dolandırıcılığı ile “biyoçeşitlilik telafisi” dolandırıcılığı arasındaki çok güçlü akrabalık, ki bu çok daha azdır.
Dördüncüsü, L’impossible capitalisme vert, bir yandan sosyal demokratik ve yeşil parti yanılsamalarını karşılaştırmış, diğer yandan da bozulmanın sınırlarına veya tehlikeli eğilimlerine işaret etmiştir. Trop tard pour être pessimiste daha da ileri gidiyor. Kitap, politik ekoloji fikirlerinin çeşitli akımlarını (yeşil liberalizm, çöküşbilimciler, Jacques Ellul’un takipçileri, durağan kapitalizmin destekçileri, mistik ekoloji vb.) gözden geçirip ve onları birbirine bağlayan şeyin ne olduğunu vurguluyor: Karl Marx tarafından gösterilen sermaye birikimi mekanizmasının yanlış anlaşılması.
Beşinci ve en önemlisi, Trop tard pour être pessimiste stratejik düzeyde daha da ileri gidiyor. Kitabın beşte biri ekososyalist projeye, geçiş planına ve mücadelelerin yakınlaşmasına yönelik stratejilere ayrılmıştır. Bu bağlamda, anahtar soruya özel önem verilmektedir: İşçi sınıfı ile örgütleri, sermayeyle üretken uzlaşısını kırmak için nasıl bir araya getirilebilir?
2020 Nisan ayında ortaya çıkan Trop tard pour être pessimiste’nin önsözü, pandeminin ne ürettiğine dair “sıcak” bir analiz yürütüyor.
Özellikle SARS – CoV2 virüsünün kapitalizmin biyoçeşitlilik üzerinde yarattığı derin çarpıtmaları doğruladığını ve zoonozları4 kolaylaştırdığını söylüyorsunuz. Pandeminin birçok toplumu nasıl sağlık ve sosyal krizlere sürüklediğini de görüyoruz. Bu pandemi halk için sadece bir “yenilgi” mi yoksa sosyal hareketler için de fırsatlar sunuyor mu?
Trop tard pour être pessimiste 2019 sonunda yazıldı, ancak Fransız yayıncı bana pandemi hakkında bir önsöz yazma fırsatı sundu. İtalyan baskısına dahil edilmiştir, ancak Mart ayı başlarında piyasaya sürülen Kastilya baskısına dahil edilmemiştir. Bu çok yazık, çünkü Kovid -19 pandemisi zoonozlardaki artışa yönelik açık bir eğilimin bir parçası (kime göre, insanlarda mevcut yeni patojenlerin dörtte üçü artık hayvan türlerinden geliyor) ve bu eğilim gerçekten de özellikle nexus ormansızlaşması – tarımsal işletme – endüstriyel ıslahın neden olduğu ekosistemlere verilen zararlardan ayrılamaz. O zamandan beri, Hükümetlerarası Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Platformu (IPBES), bu bağlantıyı doğrulayan ve daha fazla zoonotik hastalık olacağı sonucuna varan özel bir rapor yayınladı. Bu rapora göre, “pandemi çağına” bile girdik. Bu nedenle salgın riski, iklim değişikliğinin dört ana ekolojik riskine, düşen biyoçeşitliliğe, azot döngüsünün bozulmasına ve toprakların tahrip edilmesine ek olarak ortaya çıkmaktadır.
Fırsatlar (ve tehlikeler) hakkındaki soruyu cevaplamadan önce, bu krizin tarihsel bir olay olduğunu vurgulamalıyız. Dünya ekonomisinin birkaç aydır yavaşlama belirtileri gösterdiği doğrudur, ancak SARS – CoV2 kapitalizmdeki endojen çelişkiler için bir tetikleyiciden çok daha fazlasıdır: özerk, egzojen ve çok güçlü bir {ajandır}. Beğen ya da beğenme, hükümetin kurtarma planları virüsün Kafkas çatallarının altından geçmeli. Başka bir deyişle, kapitalizmin ekolojik yıkımı, kapitalizmi vurmak için geri gelen bir bumerang etkisi yaratmıştır. Bu tamamen yeni değil: zaten yerel bumerang etkilerini deneyimledik. Örneğin, 1920 ‘lerde ve 1930’larda Dust Bowl sırasında Amerika Birleşik Devletleri’nin güney ovalarında yaygın rüzgar erozyonu, tahıl üretimi için uygun olmayan kırılgan toprakların yetiştirilmesi kararından kaynaklanıyordu. Ancak bu fenomen ilk kez küresel düzeyde bu kadar şiddetle kendini göstermiştir. Bir aşının geliştirilmesi muhtemeldir, ancak gelecekteki tüm virüslere karşı aşı bulacağımız kesin değildir (hala bir AIDS aşımız yok)… ve iklim değişikliğine karşı bir aşı yoktur.
Krizin bu dışsal boyutu toplumsal hareketler için yeni fırsatlar yaratmaktadır. Onları tam olarak kavramak için, klasik sorunun ötesine geçmemiz gerektiğini düşünüyorum, “Bedeli kim ödeyecek?” Virüsün eylemi, kapitalist üretim ve varoluş tarzının doğuştan yakınlığı nedeniyle ekolojik, sağlık, ekonomik, sosyal, gıda vb. krizlerin değil, küresel bir krizin, sistemik bir krizin ortaya çıktığını vurguluyor. Pandemi yoluyla sermaye, bunun bir şey değil, sosyal bir sömürü ilişkisi olduğunu ve bu ilişkinin Marx’ın dediği gibi “tüm servetin tek iki kaynağını tükettiğini – toprak ve işçi (kadın işçi dahil) açıkça ortaya koymaktadır. Bu nedenle yanıt birkaç talebi dile getirmelidir; kendimizi servet dağılımı alanıyla sınırlayamayız, tutarlı bir alternatif sunan genel bir plana ihtiyacımız var.
Salgın karşısında, tüm hükümetler, hatta en ağzı sıkı olanlar bile (Brezilya hükümeti hariç), nüfusun “bakımını üstlendiğini” iddia eden bir sağlık politikası benimsemek zorunda kaldı. Elbette, bu iddia ikiyüzlüdür: söylem, değer üretimi alanındaki faaliyeti öncelikli olarak sürdüren sınıf temelli bir sağlık politikasını – neoliberal, hijyenist, otoriter, ırkçı ve maço – tamamlamaya hizmet eder. Ancak pandeminin şoku ile sağlık politikasının gerçekliği arasındaki zıtlık, toplumsal hareketler için bir “fırsat penceresi” oluşturmaktadır. Tasarruf, eşitsizlik, özelleştirme, ırksallaştırılmış baskıya, iş güvencesizliğine, kadına yönelik şiddete, göçmenlerin geri çekilmesine, ekstraktivizme ve ormansızlaşmaya, et endüstrisine vb. karşı “özen gösterme” fırsatına sahiptirler. Bu mümkündür, çünkü “özen göstermek” sadece dilimlere bölünemeyen ve somut bir şeye dönüştürülmesi gereken bir tutumdur. İnsanlara ve ait oldukları doğaya bakmak için üretkenlik karşıtı bir plana ihtiyaç vardır.
Bana göre zoonozun sistemik kökeni ve yayılmasının sistemik nedenleri (ticaretin küreselleşmesi, hızı, yoksul insanların yoğunlaşması, ırksallaşmış nüfus vb.) sosyal yaşamın ve toplumun doğa ile ilişkilerinin yeni bir paradigması olarak “özen gösterilmesini” savunmaktadır. Marksist terimlerle bu gerçekten sosyal üreme alanının merkeziliğini tartışma meselesidir, ancak olabilecek en fazla sayıda insan tarafından anlaşılacak bir şekilde. Bu merkeziyetin finansal kaynaklar gerektirdiğini söylemeye gerek yok, sadece bu da değil: aynı zamanda nitel önlemler ve etik gerektirir. Bu anlamda “özen göstermek” mücadelelerin yakınlaşmasına yardımcı olabilir. Gramsci’nin hegemonya savaşı olarak adlandırdığı şeyin kitlesel ölçekte bir kaldıracı. Derin ve ısrarcı ideolojik kargaşa göz önüne alındığında, bu yönde daha fazla düşünmenin yararlı olduğunu düşünüyorum. Çünkü krizin egzojen ve eşi benzeri görülmemiş doğası sadece solda fırsatlar açmaz. Anti – kapitalist demagoji, sosyal Darwinizm ve ultraliberal bir “özgürlük” anlayışını zenginlik sahiplerinin – veya kendilerini bu şekilde yansıtanların – sömürerek, yok ederek, hükmederek ve ortadan kaldırarak sonsuz bir şekilde biriktirmeleri için sınırsız özgürlük olarak birleştiren neo – faşizmin yükselişini önemli ölçüde hızlandırır. Zenginlerin kriz için ödeme yapmasını talep etmek bu tehdidi durdurmak için yeterli değildir.
İşçi sınıfı ile örgütleri, sermayeyle üretken uzlaşısını kırmak için nasıl bir araya getirilebilir?
Daha genel olarak, krize verilen tepkiler açısından, liberal ekolojinin artık birçok hükümet ve kurumun ideolojik cephaneliğinin bir parçası olduğu açıktır. Bununla birlikte, çok az politika yapıcı salgını ekolojik krize bağlamaktadır. Öte yandan, 2021’in ilk yarısına yönelik olası bir aşı duyurusu, pandeminin tarihte sadece bir parantez olduğu etkisine sahip olabilir. Sizce bunun nedenleri nelerdir?
Gerçekten de devasa bir paradoks var: zoonozlardaki artış ile ekolojik kriz arasındaki bağlantı çok geniş bir bilimsel uzlaşmanın konusu olsa da, hükümet sağlık politikaları bu gözlemden çıkarılacak sonuçları göz ardı etmektedir. Kesinlikle, acil sağlık durumu orada. Ancak pandeminin uzun vadeli sonuçlarını çektiğini iddia eden kapitalist düşünce kuruluşlarının da bu noktada sessiz kalması dikkat çekicidir. Nexus et endüstrisini – ormansızlaşma – transgenik soya yetiştiriciliğini sorgulamak akıllarına gelmez. Yine de, artan pandemi riskinden sorumlu olan bu bağlantı noktası, muhtemelen durumun ekolojik olarak sürdürülemez hale geldiği noktaya ulaştığımız yerdir. Şu anda yaklaşık yüz milyon hektar alan (yüzde 70’i GDO içeren) hayvancılığı beslemek için soya fasulyesi üretimine ayrılmıştır (metan yayar). Mevcut gelişme hızında, 2050 yılında yılda 120 milyar hayvan kesilecek (1960 ‘tan 50 kat daha fazla!) ve bu miktarda hayvancılık iki gezegen gerektirecektir. Bu gerçeklerin dikkate alınmaması gökten düşmez. Sermayenin “kısa vadeli” olduğunu açıkça yansıtmaktadır. Ama dahası da var. Fransız gazetesi Les Echos, Xenophon’dan rahatsız edici bir alıntıdan bahsetti: “Tarım tüm sanatların anasıdır: iyi yürütüldüğünde, diğer tüm sanatlar gelişir; ancak ihmal edildiğinde, diğer tüm sanatlar azalır”5.
“Kötü yönetilen” kapitalist tarım tarihsel olarak İngiliz çevreleri üzerine inşa edildi, başka bir deyişle şiddetle ülkeden sürülen köylü nüfusunun sürülmesi üzerine. Marx bu olayı insanlık ve doğa arasındaki ilişkilerin “büyük anahtarı” olarak adlandırdı. Bu “büyük anahtarın” ürünü olan tarımla mücadele etmek, tüm yapının tarihi temellerini baltalamaktır. Yani evet, aşının geliştirilmesi, sistemin meraklılarının kendilerini rahatlatmalarını, pandeminin sadece bir parantez olduğunu var saymalarını sağlayacak. Ama rahatlamaları kısa sürebilir. Daha fazla salgın gelecek. Ve diğer, daha ciddi felaketler sessizce büyümeye devam ediyor.
ABD seçimleri sonunda Joe Biden’ın kazanan olarak tanınmasına yol açtı. Biden, iklim değişikliğini ele alacak ve Trump’ın iklim inkarıyla kutuplaşmasını sağlayacak bir politikaya sahip olmayı planladığını gösterdi. Birçok ilerici hareket ve organizasyon Trump’ın gidişinden dolayı rahatlama gösterdi. Ancak pek çoğunun Biden hükümetine karşı güçlü bir muhalefet hazırlığı yaptığı da görülüyor. Önceki kitabınızda, Le moment Trump. Une nouvelle phase dans le capitalisme mondial, Amerikan siyasi sınıfı içindeki tarihsel uzlaşmada temel bir kırılma olarak bu olguyu analiz ediyorsunuz. Onun yenilgisi, küresel ısınmayı reddeden politik bir paradigmanın sonu anlamına mı geliyor?
İklim konusunda ABD, Avrupa Birliği ve Çin arasında hızlı bir yakınlaşmaya tanık olduğumuzu düşünüyorum. Biden’ın gündemi, Avrupa Komisyonu’nun Yeşil Anlaşması ve Pekin’in açıklamaları aynı hedef üzerinde birleşiyor: 2050 yılına kadar sıfır net CO2 emisyonu. Çin 2060 için metan da dahil olmak üzere “sıfır karbon”u bile düşünüyor. Aynı zamanda ve ilk kez, Uluslararası Enerji Ajansı’nın Enerji Görünümü raporu 2050 ‘de bir karbon tarafsızlığı senaryosu içermektedir. Bu gelişmelere sağlık krizi de yardımcı olmuştur. Birincisi, o olmasaydı Trump yeniden seçilebilirdi. Ancak aynı zamanda, kriz kömür (ve petrol) endüstrisine ciddi bir darbe ile sonuçlandığı için yenilenebilir enerji büyümeye devam etti. Bu nedenle, hayati üretimlerin yer değiştirmesi konusundaki tartışmalara paralel olarak, egemen sınıf, çok büyük üretim birimleri etrafında daha az merkezileştirildiği için daha esnek bir elektrik sisteminin avantajlarından etkilenir. Bu tartışma, yenilenebilir enerjinin rekabetçi hale geldiği noktaya ulaşıldığı için hızlanıyor: IEA’ya göre, güneş enerjisi artık “tarihin en ucuz enerjisi” (Energy Outlook 2020). Ülkeler iklim hedeflerini yükseltmeseler bile, IEA 2030 yılına kadar yeni enerji yatırımlarının yüzde 80’inin güneş enerjisinde olacağını tahmin ediyor. Bu nedenle, COP26 ‘nın gerçekten “hırsların pekişmesine” yol açacağına inanıyorum.
İklim inkarcısı Donald Trump’ın Beyaz Saray’dan ayrılmasına sevinebiliriz. Ancak iklim inkarı özellikle ABD’de son sözünü söylememiştir. Örneğin, Exxon, Shell veya BP’nin aksine, sadece petrol geliştirmeye odaklanıyor… Her şeyden önce, ABD – AB – Çin iklim yakınlaşması konusunda herhangi bir yanılsama altında olmamalıyız. Birincisi, üç gücün 2030 ‘da emisyonları azaltma konusundaki hedefleri 1,5 derecenin altında kalmamıza izin vermeyecek: AB, aciliyet ve “farklılaştırılmış sorumluluklara” saygı tarafından dikte edilen yüzde 65’in çok altında bir hedef belirleyerek atmosferi belirledi; Çin’de, CO2 emisyonları yılda yüzde 2 artıyor, elektriğin yüzde 70’i kömürle çalışan enerji santralleri tarafından üretiliyor ve hükümet 2030’dan sonra emisyonlardaki radikal azalmayı ertelemek istiyor gibi görünüyor (yılda yaklaşık yüzde 8’den bahsediyorlar); Biden, 2005’e kıyasla ABD’nin net emisyonlarında yüzde 38 ila 54 arasında bir azalmaya doğru ilerliyor. IPCC’ye göre, 1,5 dereceyi geçmeme şansının ikide bir olması için 2030 yılına kadar küresel çapta yüzde 58’lik bir azalma olması gerektiğini hatırlatmak isteriz; gelişmiş ülkeler için bu en az yüzde 65’lik bir azalma anlamına geliyor.
İkincisi, “sıfır net emisyon” kavramı çok esnektir. Uluslararası ulaşım emisyonları için hesap verilebilirlik eksikliğine ek olarak, “karbon nötrlüğünü” kapitalist üretkenlikle uyumlu hale getirmek için seçilen çözümler, büyük ağaç dikimi yoluyla “karbon telafisi”,”negatif emisyon teknolojileri “ve nükleer enerjidir (mini güç santralleri dahil). Yeşil kapitalizmin bu “çözümleri” hakkında söylenecek çok şey var. Tehlikelerini bildiğimiz nükleer enerjiyi dışarıda bırakıyorum. Ağaçlar dikilebilir, ancak olasılıklar sonsuz değildir ve birkaç on yıl boyunca yeşil bitkiler tarafından depolanan organik karbon, jeolojik katmanlarda depolanan mineral karbondaki büyük düşüşü milyonlarca yıl telafi edemez. Dahası, politik olarak, karbon dengeleme mekanizması tipik olarak neokolonidir, çünkü temel olarak yoksul ülkelerin arazi alanlarının gelişmiş ülkeler için CO2 atık kutuları olarak hizmet vermeye uygun olduğunu ima eder. “Negatif emisyon teknolojilerine” gelince, esas olarak su geçirmezlik garantisi olmayan CO2‘nin jeolojik olarak yakalanmasını ve tutulmasını içerir. Sonunda, madenciler için sosyal zarar görmeden kömürün aşamalı olarak dışarı atılmasını kolaylaştırmak için uygulanabilir. Ancak bunu, onlarca yıl boyunca fosillerin yakılmasına yapısal bir çözüm haline getirmek düpedüz deliliktir. Bu soruyu ne kadar derinlemesine araştırırsak, kapitalist üretkenlik ve doğal sınırlar arasındaki düşmanlığı o kadar fazla buluruz. Bunun bir örneği CO2 mineralizasyonu ile yakalama – ayırmadır. Karbon kayalara (karbonatlara) dönüştüğü için bu teknoloji çok istikrarlı bir yakalama sağlayacaktır. Ancak çıkarma grupları, özellikle De Beers, madencilik atıklarında CO2 mineralize etmek için kendilerini ona atıyorlar, böylece emisyon haklarını satarken imajlarını yeşillendiriyor ve yıkımlarını sürdürüyorlar. Bununla birlikte, 1 Gt CO2 ‘yi (yıllık emisyonların kırkında biri) mineralize etmek için 100 Gt madencilik atığı – 5 ila 50 km3 veya 30 ila 300 m x 180 km2‘ lik bir katman – gerekecektir. Kapitalizm her şeyi deliliğe hatta makul çözümlere dönüştürür.
Üçüncüsü, ABD – AB – Çin iklim yakınlaşması açıkça emperyalistler arası rekabete bir son vermeyecek ve haydutlar arasında küresel Güney ülkelerine karşı bir tür anlaşma oluşturacaktır. Üç büyüğün piyasalarına ulaşabilmek için bir tür karbon vergisi ödemeye zorlanacaklar. Bu mekanizma aslında, Küresel Güney’in BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nde (UNFCCC) benimsediği farklılaştırılmış sorumluluklar ilkesinin kaldırılmasında yeni bir adımı içerecektir. Biden bu emperyalist yönleri hakkında çok açık. Ticaret politikasını “temiz teknoloji” pazarı mücadelesinde büyük ABD sermayesini desteklemek için bir kaldıraç haline getirmek, bu teknolojilerin ihracatını desteklemek için bir fon oluşturmak, küresel Güney ülkelerinin borç rahatlamasını şart koşmak ve Washington tarafından dikte edilen iklim politikalarının benimsenmesine kalkınma yardımı yapmak istiyor.
Yine de bu ABD – AB – Çin yakınlaşması daha iddialı bir iklim politikası etrafında şekillendiğinden Trump’a ve şimdiye kadar yaşadıklarımıza kıyasla daha az kötü değil mi?
Fecaat, felakete kıyasla açıkça daha az kötü, ancak zaten feci durumundayız ve üç büyük ekonomik bloğun politikaları doğrudan bir felakete yol açıyor. Hükümetler, iklim tehlikesinin önemini nihayet anladıklarına dair insanlara güvence vermeye çalışıyor, ancak örtük senaryoları 1,5 derecelik ısınmanın “geçici aşımı” dır. Bununla birlikte, ağaç dikimlerinin ve negatif emisyon teknolojilerinin yüzyılın ikinci yarısında dünyayı soğutabileceğini varsayarsak bile, “geçici aşımın” bilim insanlarının “terleme odası” gezegeni olarak adlandırdığı şeye doğru kesin bir kaymaya yol açmak için yeterli olacağı yönünde gerçek bir risk vardır. IPCC, Grönland buz tabakasının devrilme noktasını 1,5 ila 2 derecelik küresel ısınmaya ve iki büyük Antarktika buzul kütlesinin parçalanmak üzere olduğuna işaret ediyor. Grönland taşma noktasını geçmek, gezegeni otuz milyon yıl önceki Pliyosen iklimine geri getirecek bir dizi olumlu gerilemeye yol açabilir. O zamanlar okyanus seviyesi bugünkünden yaklaşık 30 metre yüksekti. Kapitalizmin suç üretkenliği bizi uçuruma o kadar yaklaştırdı ki içine düşmemiz çok az zaman alacaktı. Bununla birlikte, Grönland gibi bir devrilme noktası aşılırsa, hareketin negatif emisyon teknolojileriyle tersine çevrilebileceğine inanmak tamamen yanıltıcıdır. Şunu demek istiyorum: Büyük tehlike, iklim hareketinin Joe Biden, Xi Jinping ve Ursula von der Leyen’in ortak, hatta müttefik olduğu izlenimiyle uykuya dalmasıdır; iklim sorununu çözmek veya en azından uzun bir yol kat etmek birlikte mümkün olabilir. Durum bu değil. Bu insanlar, insanların ve doğanın sırtında sermaye biriktirmek için fosil yakıtlara hücum ederken, bu yakıtlardan vazgeçmeden yenilenebilir enerjilere hücum eden üretkenliğin hizmetindeler.
IPCC ve IBPES raporları da dahil olmak üzere bilimin ideolojik önyargılarından bazılarını eleştiriyorsunuz. Bu konuda daha fazla şey söyleyebilir misin?
Bu nokta dikkatle ele alınmalıdır. İklim – dejeneratörleri değirmenine su taşiımaktan kaçınmalı ve daha geniş anlamda, komplo teorilerini kolaylaştıran mantıksızlığın yükselişini teşvik etmekten kaçınmalıyız. IPCC ile ilgili olarak, Çalışma Grubu 1’in iklim değişikliği bilimine ilişkin raporları, uyum ve hafifletme konusunda Çalışma Grubu 2 ve 3’ün raporlarından ayırt edilmelidir. IPCC’nin araştırma yapmadığını, sadece mevcut araştırmaları derlediğini hatırlatmak isterim. WG1, fizik yasalarına dayanan araştırmaları derlemektedir. Bu yasalar bilimsel bir devrimle bozulmadığı sürece mevcut en iyi iklim bilimini sentezidir. Diğer iki WG için, özellikle de azaltma konusundaki WG3 için işler farklıdır. Aslında, sentezlediği iklim istikrarı senaryoları, toplumun evrimine ilişkin hipotezlerin iklim sistemi modellerine sokulmasıyla elde edilmektedir. Hipotezler ağırlıklı olarak ekonomistler tarafından yapılmaktadır. Modelcilerin bu kardeşliğinde neoliberalizm hüküm sürer. Örneğin, IPCC’nin Beşinci Değerlendirme Raporu “iklim modellerinin tamamen işleyen pazarları ve rekabetçi pazar davranışını üstlendiğini” belirtmektedir. Başka bir deyişle: piyasa dışında kurtuluş yoktur, modeller kar yasalarının dışında kalan kamu planları varsayımını yapmaz. IPCC’ye bu noktada meydan okumak önemlidir. Aslında, kara boyun eğmek sermaye birikimine boyun eğmeyi ifade eder. Sonuç olarak, gereksiz veya zararlı üretimi ortadan kaldırarak sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik basit çözümler düşünülmemektedir. Araştırmanın bu kör noktası kaygıyı artırır ve büyücünün yeşil kapitalizmin çırak çözümlerinin sona ermesini teşvik eder. Örnek olarak, Trop tard pour être pessimiste‘de, üretim sektörüne göre emisyonlarda mümkün olan maksimum azalmayı sorgulayan ve silah üretimini yasaklayabileceğimizi veya daha az mal taşıyabileceğimizi ve bunları kamyonlarla değil trenlerle taşıyabileceğimizi hayal bile etmeyen araştırmacıların örneğini veriyorum.
IPBES piyasa kurallarını çiğnemeyi de öngörmüyor. Aksine, “biyolojik çeşitlilik telafisi” olarak bilinen mekanizmayı teşvik eder.”Bunun içerdiği şey, ekstraktivist/çıkarıcı bir girişimin, eğer başka bir yerde tahrip olmuş ekosistemleri restore etmeyi taahhüt ederse, büyük biyolojik zenginliğe sahip bir alanda faaliyet gösterebileceğidir, ki bu açıkça imkansızdır. Madencilik ve petrol grupları bu sahte mekanizmayı kullanır, çünkü kaynak kıtlığı onları mineral veya hidrokarbon bakımından zengin ulusal parklara ve doğa rezervlerine bakmaya yönlendirir. IPBES’in biyolojik çeşitliliğin savunulmasında yerli halkların ve kırsal toplulukların kilit rolünü vurgulaması çok olumludur. Ancak, aynı zamanda, tüm popülasyonlar ve tüm tarım aynı yıkıcı etkilere sahipmiş gibi, türlerin ortadan kaybolmasını esas olarak “nüfus” ve “tarım” ın artmasıyla açıklar. Bu açıkça yerli halkların ve toplulukların övgüsüyle çelişiyor. Ancak IPBES stratejisi esas olarak doğal rezervlerin güçlendirilmesi ve biyolojik çeşitlilik vahaları olarak çoğaltılması fikrine dayanmaktadır. Bu vahalar önemlidir, ancak günümüzdeki asıl sorun orada değildir, çünkü vahalar büyük tarım işletmeleri çölleriyle ayrılırsa biyolojik çeşitlilik kurtarılamaz. Alternatifi agroekolojidir. Ancak sonuç olarak, nüfus sorunu farklı bir ışıkta ortaya çıkmaktadır. Genel olarak “nüfusa” işaret eden IPBES raporu, “daha fazla nüfus = daha az biyolojik çeşitlilik” önermektedir. Bununla birlikte, agroekoloji tarımsal işletmelerden çok daha fazla insan emeği gerektirir. Genel olarak, sadece bir üretim modunun destekleyebileceği maksimum insan sayısını değil, aynı zamanda bir üretim modu için gereken minimum sayıyı da sormak gerekir. Trop tard pour être pessimiste‘de, büyük ve küçük ölçekli balıkçılık arasında çok aydınlatıcı bir karşılaştırmadan bahsediyorum. İkincisi iklim (daha az yakıt), biyoçeşitlilik, insan sağlığı için daha iyidir, topluma daha az maliyetlidir ve insan gıdası için aynı tonajda av için yirmi kat daha fazla insan gücü kullanır. Tarımsal işletme/agroekoloji karşılaştırması da aynı sonucu vermektedir. Biyoçeşitlilik mücadelesi, tarım işletmelerine, et endüstrisine, endüstriyel balıkçılığa ve IPBES’in sorgulamamaya özen gösterdiği diğer kapitalist avlanma mekanizmalarına karşı mücadeleden ayrılmaz.
“Yeni Yeşil Anlaşma”yı destekleyen akımlardan “çökme bilimine” ait akımlara kadar ekolojik olduğunu iddia eden diğer akımları gözden geçiriyorsunuz. Çoğunlukla solda yer alan ilki ile ilgili olarak, planlarını parasal yaratımla açıkça ilişkilendiriyorlar. Bunun ekososyalist bir çözümle çelişkisi hakkında ne düşünüyorsunuz? “Çöküş bilimci” akımlar ile ilgili olarak, aşırı sağ akımlar için bir platform olabilirler mi?
ABD solu tarafından savunulduğu için Yeni Yeşil Anlaşma’nın ekososyalist bir çözümle çeliştiğini söyleyemem. Aksine, bu Yeni Yeşil Anlaşma (GND) ekososyalistlerin tamamen paylaştığı iki önemli fikri içerir: felaketi durdurmak için bir plana ihtiyacımız var ve bu plan bizi hem sosyal hem de ekolojik krizlerden kurtarmalıdır. Bu bağlamda, Marksist ekonomist Michael Roberts tarafından parasal yaratım yoluyla Yeni Yeşil Anlaşma’nın finansmanı hakkında formüle edilen bir eleştiriyi paylaştım: Roberts’a göre, devlet para yaratabilir, evet, ancak para biriminin değeri ekonomi ve dolayısıyla ekonomiye sahip olan kapitalistler tarafından belirlenir. Yeşil Yeni Anlaşmayı beğenmezlerse yatırım yapmazlar, para birimi değer kaybeder ve hükümet planını finanse edemez.
Bununla birlikte, bugün bulunduğumuz yer orası değil. Trop tard pour être pessimiste‘nin yayınlanmasından bu yana durum değişti. Bernie Sanders, sol tarafın desteğini güvence altına almak için GND fikri üzerinde sörf yapan Joe Biden’ın arkasında toplandı: ancak etiket aynı kalmasına rağmen, şişenin içeriği değişti. Böylece, Sanders’ın GND’si kırılmanın durdurulmasını sağlamıştır; Biden sadece yeni kırılma izinlerinin dağıtımını durdurma ve mevcut izinleri vaka bazında değerlendirme sözü vermiştir. Kongreden geçerse, programı 10 yıl boyunca temiz enerji ve teknolojiye yılda 40 milyar dolar yatırım yapmayı planlıyor, ancak fosil yakıt endüstrisinden kopmayı planlamıyor. Ekibinde petrol şirketleri tarafından finanse edilen birkaç kişi bulunuyor. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki en kirli on bölgeden biri olan Louisiana bölgesinde petrol, gaz ve petrokimya endüstrisiyle kapsamlı bağlantıları olan bir Kongre üyesi olan Cedric Richmond vardır. Biden versiyonundaki Yeşil Yeni Anlaşma, Avrupa Komisyonu’ndaki gibi yeşil kapitalizmdir.
Kapitalizmi pek anlamayan çöküşologlar, küresel Güney’in yoksullarının doğaya daha yakın oldukları için “çöküşten” az etkileneceklerine inanıyorlar. Bu elbette kapitalist, emperyalist ve ırkçı tahakküm ilişkilerini görmezden gelen bir saçmalıktır.
işçiler olmadan üretim tarzını değiştirmeyeceğiz; bu nedenle onları ekososyalist mücadeleye kazanmalıyız.
Çöküş bilimine gelince, küresel olarak bunun aşırı sağ için bir platform olabileceğini söylemeyi aşırı buluyorum. Çöküşçüleri çok eleştiriyorum çünkü onlar bir “çöküşün” kaçınılmazlığı hakkında kaderci bir mesaj gönderiyorlar. Kolektif mücadele ve mücadelelerin yakınlaşması onların bakış açılarında yoktur. İnsanlığın yarısını yok edecek büyük felakete dayanabilecek tek toplum biçimi olacak küçük dirençli toplulukların yaratılması dışında önerecekleri bir programları yok. Kapitalizmi pek anlamayan çöküşologlar, küresel Güney’in yoksullarının doğaya daha yakın oldukları için “çöküşten” en az etkileneceklerine inanıyorlar. Bu elbette kapitalist, emperyalist ve ırkçı tahakküm ilişkilerini görmezden gelen bir saçmalıktır. Çöküş bilimi, insanlık için arkaik bir geçmişe doğru gerilemesinden başka bir gelecek görmeyen gerici anlayışlara doğru sürüklenebilir. Çöküşçüler, Nazi bağlılıklarını görmezden geldikleri Jung ve Eliade gibi ideologları övdüklerinde veya erkek ve kadınların “arketipleriyle” yeniden bağlantı kurmaları için yalvardıklarında kaygan bir yamaçtadırlar.” Bununla birlikte, çöküş bilimci hareketi çok çeşitlidir. Yarı sağkalımcı bir bileşen (Yves Cochet) ve mistik bir bileşen vardır. “Çöküşün” kapitalizmi silip süpüreceğine ve alanı kendi kendini yöneten topluluklara açık bırakacağına inanan özgürlükçü bir bileşen de vardır. Bütün bunlar çok karışık ve iç içe geçmiş. Fosil projelerine karşı önemli mücadelelere yatırım yapan pek çok genç, çöküş bilimci – liberal eğilime yakın olduklarını söylüyor. Stratejik tartışmayı yürütürken bu mücadelelerde onlarla birlikte çalışmamız gerekiyor.
Kitabın son bölümünde ortaya çıkan toplumsal hareketlere bakmanın önemini vurguluyorsunuz. Özellikle, farklı konulardan ve feminist hareketin merkezi bir yeri işgal ettiği ortak bir ikincil kimliğin inşasını da. Bu “kompozisyonun” sizin için kilit unsurları nelerdir?
Üçlü gözlemden başlıyorum.
Birincisi: bırakın onlara karşı çalışmayı, işçiler olmadan üretim tarzını değiştirmeyeceğiz; bu nedenle onları ekososyalist mücadeleye kazanmalıyız.
İki: işçi sınıfı, genel olarak, – en iyi ihtimalle – bu mücadelenin gerisindedir; ana örgütleri “yeşil kapitalizm” yoluyla büyüme ve toparlanma içindir.
Üç: ekososyalist mücadelelerin öncüsü, tüm bu arazilerde ön saflarda yer alan yerli halklar, köylüler (Via Campesina rolünde), gençler ve kadınlardan oluşuyor.
Bu öncü ve arka koruma pozisyonları gökten düşmez. İşçiler, ihtiyaç fazlası değer yaratmak veya gerçekleştirmek için satın alınan, biçimlendirilen ve uygulanan işgücü güçleri aracılığıyla sermayeye entegre edilirler. Durumları şizofreniktir: tarihsel çıkarları sistemi sona erdirmektir, ancak günlük bireysel varlıkları, onları sakatlayan ve doğayı sakatlayan bu sistemin dağıttığı kırıntılara bağlıdır. Çiftçiler ve yerli halklar başka bir durumda: günlük varlıklarının savunulması büyük ölçüde doğal çevrelerinin ekolojik yönetimi ile çakışmaktadır. Gençler bir dereceye kadar şizofreniden kaçarlar (ya okulda oldukları için ya da sistemin sınırlarına kadar reddedildikleri için); durumları, üzerinde yaşayacakları gezegenin yıkılmasını protesto etmelerine ve nihayetinde çocuk sahibi olmalarına yol açar. Kadınlara gelince, birincil rollerinin açıklaması feministler arasında bir tartışma konusudur. Okuduklarıma göre, beni en çok ikna eden fikir, öncü konumlarının, ataerkilliğin onları ekolojik yıkım konusunda daha duyarlı ve aklı başında kılan insan vücuduna bakım işi vermesinden kaynaklandığıdır – bir bakıma bumerang etkisinin başka bir örneği.
Oradan, mücadelelerin yakınlaşması için bir strateji belirlemeye çalışıyorum. Amaç, sömürülen ve ezilenlerin hareketleri arasındaki en büyük ortak paydayı aramak değildir. Aksine, fikir, öncü kuvvetten, meşru taleplerinin peşinde her bileşenin özerkliğini garanti eden bir mücadele eklemi ile yukarı doğru bir yakınsamayı teşvik etmektir. Amaç, sorunların siyasallaşmasına, böylece sermaye/emek üretkenliği uzlaşmasının bozulmasına yardımcı olan güçler arasında bir ilişki oluşturmaktır. Notre-Dame-des-Landes benim için öğretici bir örnektir, çünkü ZADistlerin, sakinlerin ve köylülerin ittifakı ve şiddetli mücadeleleri, toprak çatışmasını merkezi bir siyasi meseleye dönüştürmeyi mümkün kıldı. Tüm siyasi ve sosyal güçler havaalanının inşasına “evet” veya “hayır” demek zorunda kalacakları bir konuma getirildi. Sonuç olarak sendikal hareket içerisinde tartışmanın şartları da değişmiştir. Özellikle Vinci’nin CGT’si, sadece “sendika” kaygılarıyla değil, her şeyden önce daha geniş bir toplumsal bakış açısıyla, siyasi bir bakış açısıyla da pozisyon almaya teşvik edildi. Bir iç tartışmanın sonunda ve bir sendikanın sol eylemi sayesinde, projeye karşı durdu ve ZADistleri destekledi. Che’den alıntı yaparak sonuca varıyorum: “İki, üç, birçok Notre-Dame-des-Landes yaratmak” anahtar kelimedir.6
Bu strateji açıkça Bruno Latour’un önerdiği “ne sol ne de sağ, karasal” ile çelişmektedir. Ama aynı zamanda “kapitalizm gezegeni yok eder, hadi kapitalizmi yok edelim” sloganıyla ifade edilen basit vizyondan da farklıdır. Kapitalizm tabii ki yok edilmeli ve bunu yapmak için de bir devrim gerekiyor. Ancak, sınıfın “kendi içinde” mücadelesinin ekolojik felaketi durdurması için sadece kapitalist düşmanı belirlemenin gerekli olduğuna inanırsak yanılırız. Günümüzdeki temel sorun, sınıfın “kendisi için” yeniden konumlandırılmasıdır. Bu yeniden konumlandırma sadece mücadeleler ve mücadeleler arasındaki yakınsamalardan gelebilir ve bu süreç bazen acı verici, hatta çatışmacı olacaktır. Ekoloji açısından bakacak olursak, dünya görüşünün yeşillenmesini ve sömürülen veya ezilen her katmanın taleplerini ima ettiğini söylemeye gerek yoktur. Yukarıdan yakınsamayı mümkün kılacak olan bu süreçtir. Joan Martinez Alier yoksulların ekolojisi kavramını önerdi. Bu doğrultuda devam etmeli, sömürülen veya ezilen her grubun somut koşullarından somut “ekolojisini” ortaya çıkarmalıyız. Bu, örneğin iklim protestolarıyla (ve kadına yönelik şiddete karşı gösterilerle) birkaç kez bir araya gelen Sarı Yelekliler ile başladı. Potansiyel olarak, sömürülenlerin hepsinin ekolojisi vardır, çünkü kapitalist – vatansever – ırkçı şekilde insanlara bir şeyler gibi davranmak, aslında insan olmayanlara bir şeyler gibi davranmaktan farklı değildir. Bu stratejik vizyondan devam edip, bana göre, ekososyalist aktivistlerin görevlerini daha yakından ele almalıyız. ✪
__ [Nota Bene] ________________
- Habitus Kitap: https://www.mephisto.com.tr/yesil-kapitalizm-imkansizdir
- Karamsar olmak için çok geç
- Milletlerarası iklim değişikliği paneli
- Hem hayvanlarda hem de insanlarda görülen hastalıkların genel adı
- Les Echos, 25 Kasım 2020) Link
- Nantes yakınlarında kurulacak havaalanına karşı direnişle başlayıp ekososyalist bir yaşam alanına dönüşen ZAD’ın direnişi Carnet adasına uzandı. Sadık Çelik’in daha fazla ZAD yazısı için.
