On beş yaşındaki bir çocuğa karşı olağanüstü hal ilan eden bir devlet. Bir futbol takımı aracılığıyla göçmen alan bir devlet. Hastane yatağında “saldırı”ya kurban gitmekten şikâyet eden bir polis. Ağaç ev yapımına karşı emir çıkaran bir amir. Chelles’de bir atari salonunu yakmakla suçlanan on yaşında iki çocuk. Çağımız kimsenin farkında bile olmadığı bazı durumsal saçmalıklar konusunda çok başarılı. Ger- çek şu ki haber medyasının ağlamaklı, onursuz tonu bu haber başlıklarına eşlik edecek kahkaha patlamasını bastırmakta zorlanıyor.
Kahkaha atmak, haber yorumcularının yapmacık bir tavırla ortaya koyduğu bütün bu ciddi “sorunlar” karşısında verilecek tek doğru yanıt. İçlerinde en sıradanını ele alalım: Göçmen sorunu diye bir şey yok. Zaten günümüzde kim doğup büyüdüğü yerde kalıyor ki? Kim yaşadığı yerde çalışıyor ki? Kim atalarını yaşadığı yerde yaşıyor ki? Çağımızın çocukları anne-babalarına mı yoksa televizyona mı ait? Gerçek şu ki bütün aidiyetlerimizden bütünüyle koparılmış durumdayız. Artık hiçbir yere ait değiliz. Sonuç ise, yeni bir turizm düşkünlüğünün yanı sıra inkâr edilemez bir ıstırap. Tarihimiz bir sömürüler, göçler, savaşlar, sürgünler ve her türlü kökün yok edilişi tarihi. Bizi bu dünyada bir yabancı, kendi ailemiz içinde bir konuk durumuna düşüren her şeyin hikâyesi bu. Eğitimle dillerimize, TV yarışmalarıyla şarkılarımıza, kitlesel pornografiyle bedenlerimize, polis aracılığıyla şehirlerimize ve ücretli emek yoluyla arkadaşlarımıza el konuldu. Fransa’da buna bir de kökleri çok eskilere dayanan acımasız bir bireyselleştirme gayretlerini eklemek gerek. Bu bireyselleştirme, çok genç yaşlardan başlayarak halkını bölen, disiplin altına sokan, kıyaslayan, sınıflara ayıran; elinden kurtulmaya çalışan bütün dayanışma biçimlerini vatandaşlık -saf, hayali bir Cumhuriyet’e aitlik hissidışında geride hiçbir şey bırakmayıncaya kadar içgüdüsel zalimlikle ezen bir devlet gücü vasıtasıyla gerçekleştirilir. Fransızlar diğer uluslardan çok daha fazla mülksüzleştirmeye tabii tutulmuşlardır. Yabancılara karşı duydukları nefret aslında bir yabancı olarak kendilerine olan nefretlerinin bir parçasıdır. “Sitelere” karşı hissettiği kıskançlık ve korku karışımı duygu, kaybettiği şeylerden ötürü hissettiği hıncın dışavurumundan başka bir şey değildir. “Sorunlu” diye nitelenen bu mahallelerde var olmaya devam eden bir parça komünal hayatı, bir takım insani ilişkileri, devletin güdümünde olmayan bir miktar dayanışmayı, gayri resmi ekonomiyi, kendi kendilerini örgütleyen insanların elinden hâlâ alınamamış örgütlülüğü kıskanmaktan kendilerini alamazlar. Öyle bir zavallılık noktasına eriştik ki göçmenleri ve görünümlerinden yabancı olduğu anlaşılan insanları lanetlemek Fransız gibi hissetmenin artık tek yolu oldu. Bu ülkede, göçmenler çok ilginç bir hâkimiyet alanı yükleniyor: Burada olmasalar Fransızlar var olmaya devam edemeyebilir.
Fransa okulların eseri. Aksi iddia bile edilemez. Herkesin hayatının dönüm noktası olarak bakolarya sınavını hatırladığı son derece eğitsel bir ülkede yaşıyoruz. Öyle ki emekli insanlar size, ta kırk sene önce, bilmem ne sınavında başarısız oldukları için hayatlarının ve kariyerlerinin nasıl mahvolduğunu anlatır. Bir buçuk asırdır ulusal eğitim sistemi öteki ülkelerden çok daha ileri düzeyde devlet tarafından yapılandırılan öznellik türü yaratıyor. Eşit koşullarda başlayan yarışmaya katılmayı kabul eden insanlar yaratıyor. Tıpkı yarışmalarda olduğu gibi becerilerine göre ödüllendirilecekleri beklentisinde olan. Bir şey almadan önce daima izin isteyen insanlar yaratıyor. Kültürel değerlere ve kurallara sessizce boyun eğen ve en yüksek notları alan tipler yaratıyor. Eleştirel zihniyete sahip büyük aydınlara bağlılıkları ve kapitalizmi reddedişlerinin üzerinde bile bu okul sevgisinin damgası vardır. Eğitim kurumlarının gerileyişiyle birlikte gün be gün devlet tarafından inşa edilen öznellik parçalanmaktadır. Yirmi yıldan daha uzun bir süredir sokak eğitimi ve sokak kültürünün yeniden ortaya çıkıp Cumhuriyet’in okulları ve onun kartondan kültürüyle yarışır duruma gelmesi Fransız evrenselliğinin son zamanlarda maruz kaldığı en büyük travmadır. Bu noktada aşırı sağla en zehirli sol arasında hiçbir fark yok. Jules Ferry ismi bile -Paris Komünü’nün ezilmesi sırasında Thiers’in bakanı ve sömürgeciliğin teorisyeni- bu kurumu şüpheli hale getirmeye yeter.
“Citizens’ vigilance commiteee” üyesi bir öğretmenin okullarının yakılışını anlatmak üzere akşam haberlerine çıktığını gören herkes, çocukluğunda kendisinin de aynı şeyi yapmayı nasıl hayal ettiğini hatırlamıştır. Ne zaman solcu bir entelektüelin sokaktan gelip geçenlere sataşan, dükkânları soyup arabaları yakan ve çevik kuvvet polisleriyle kedi köpek gibi oynayan çocuk çetelerinin barbarlığından dem vurduğunu duysak, 50’lerde greaser’lar ya da daha da iyisi “Belle Epoque” filmindeki apaçiler için neler söylendiğini hatırlarız. “Apaçiler sözcüğü,” diye yazıyor bir yargıç 1907’de Seine Tribunal’da “son birkaç yıldır bütün tehlikeli kişiler, toplum düşmanları, yersiz yurtsuzlar, sorumluklarından kaçanları adlandırmak için kullanılıyor ve bu kişiler her tür arsız meydan okumaya, kişilere ve mallarına her türlü saldırıya hazır biçimde bekliyorlar. İşten kaçan, adlarını oturdukları mahallerden alan ve polisle karşı koyan bu gençler iyi ve bireyselleşmiş Fransızların kâbusu: Bir Fransız’ın yüz çevirdiği her şeyi sahiplenip onun asla tadamayacağı her türlü zevki tadıyorlar. Kendisini iyi hissettiği için şarkı söyleyen bir çocuğun “Ortalığı ayağa kaldıracaksın,” denilip susturulduğu, eğitimin iğdiş ediciliği sayesinde her yanımızı terbiyeli çalışanların doldurduğu bir ülkede varolmanın küstah bir yanı var. Mesrine’in etrafında oluşan havanın esas nedeni dürüstlüğü ve cesareti değil, bizim almamız gereken intikamları alma işini üstlenmiş olmasıydı. Daha doğrusu, tereddüt edip sürekli ertelemek yerine doğrudan doğruya almamız gereken intikamları. Çünkü binlerce gizli kapaklı yöntemle, her türlü karalayıcı söz, minik kindar ifadeleri ve zehirli nezaketleriyle, Fransızların boyun eğerek kendilerini ezdirmenin intikamını sürekli biçimde ve de herkesten almaya devam ettiğine şüphe yok. Hemen memur bey! edasını bırakıp Sikmişim polisi! safhasına geçme vaktidir. Bu bağlamda, kimi çetelerin açık düş- manlığı, pek o kadar bastırılmayan bir sesle bu zehirli atmosferi, çürümüşlük ruhunu, ülkeyi yerle bir edecek kurtarıcı yıkım arzusunu ortaya koyuyor.
Orta yerinde yaşadığımız bu yabancılar kalabalığını “toplum” diye nitelemek kavramı öyle bir gasp etmektir ki bir asırdır ekmek ve su kadar ihtiyaç duydukları halde sosyologlar bile artık kullanıp kullanmamakta tereddüt ettikleri bu kavramı gasp etmektedir. Şimdilerde sanal yalnızlıklar arasındaki ilişkiyi ve de “mesai arkadaşı”, “bağlantı”, “ahbap”, “tanıdık” veya “flört” gibi başlıklar altında kurulan zayıf etkileşim biçimlerini tanımlamak için “ağ” imgesini tercih ediyorlar. Bu tür ağlar kimi zaman iyice sıkışıyor, kodların dışında hiçbir şeyin paylaşılmadığı ve sürekli yenileri oluşturulan yeni kimliklerin tüketilmesi dışında hiçbir bir şeyin yapılmadığı ortamlar haline geliyor.
Bugünkü toplumsal ilişkilerde can çekişen her şeyin detayına inmek vakit kaybı olur. Ailenin, çift olmanın geri döndüğünü söylüyorlar. Ama geri gelen aile ile giden aile aynı değil. Ailenin dönüşü, maskelediği hakim ayrışmanın, bu maskeli baloda düştüğü şu anki vaziyetin derinleştirilmesinden başka bir şey değil. Zoraki gülümsemeler, herkesin rol yaptığını görmenin tatsızlığı, sanki masanın üzerinde bir ceset varmış duygusu ve de herkesin hiçbir şey yokmuş gibi davranma gayretleriyle birlikte aile toplantılarındaki hüzün dozajının her geçen yıl biraz daha arttığına herkes tanıktır. Flörtten boşanmaya, birlikte yaşamaktan üvey ailelere, mutsuz çekirdek ailenin anlamsızlığının herkes farkında ama ondan vazgeçmenin daha büyük mutsuzluk vermesinden korkuyormuş gibi görünüyorlar. Aile günümüzde dayağın ataerkilliğiyle ve annenin boğucu baskısıyla kendisini ifade etmekten çok; her şeyin tanıdık olduğu huzurlu anların keyifli bağımlılığına kendini çocuksu bir bırakıştır; dünya yıkılsa umurunda olmama halidir. “Kendine yeterli olmanın”, “kendine bir patron bulmak” anlamında kullanılan hoş bir tabir olduğu bir dünyadır bu. İçimizde tutkuyla yanan ne varsa yok etmek için biyolojik ailenin “yakınlığı” bahanesini kullanmak; bizi yetiştirdikleri mazeretini öne sürerek çocukluğumuzun ciddiyet içeren her şeyinden olduğu gibi yetişkin olma şansından da bizleri uzaklaştırmak istiyorlar. Kendimizi bu tür bir aşınmaya karşı korumak zorundayız.
Çift olmak bu müthiş toplumsal çöküşün son evresi, insanlık çölünün ortasındaki bir vahadır. Bugünün toplumsal ilişkilerinin bariz şekilde ortadan kaldırdığı sıcaklık, sadelik, dürüstlük, oyunsuz ve seyircisiz bir hayat gibi şeylerin arayışıyla, “mahremiyet” şemsiyesi altında ilişkilere yöneliyoruz. Ama romantizmin büyüsü ortadan kalktığında, “mahremiyet” çırılçıplak kalıyor ortada: Zaten mahremiyetin kendisi toplumsal bir uydurmadır, albenili dergilerin ve psikolojinin diliyle konuşur; diğer her şey gibi, bulantı verecek kadar stratejilerle yüklüdür. Artık bu alan da diğer alanlar gibi yozlaşır ve orada da dürüstlük adına bir şey kalmaz; buraya da yalanlar ve yabancılaşma kanunları hâkim olur. Biri şans eseri bu gerçeği keşfettiğinde, tam da çift olmanın doğasıyla çelişen bir paylaşım kendini dayatır. Varlıkların birbirini sevmesini sağlayan şey, aynı zamanda onları sevilebilir kılan şeydir. Ve bu da ikikişilik-otizm ütopyasını darmadağın etmektedir.
Aslında bütün bu toplumsal formların çözülüşü bir şans. Yeni düzenleme ve bağlılığı içeren çılgınca, geniş çaplı deneylerimiz için ideal bir durum. Ünlü “ebeveyn istifası” bizleri, çabucak olgunlaşmamızı gerektiren dünyayla ve de yaklaşmakta olan sevgili ayaklanmanın belirtileriyle yüzleşmeye zorluyor. Bugün, çiftin ölümüyle birlikte sorun yaratıcı ortak duygulanım biçimlerinin doğuşuna tanık olu- yoruz, seks artık tümden tüketildi, erkeklik ve kadınlık güve yeniği giysilerle cirit atıyor, otuz yıldır ardı arkası kesilmeyen pornografik yenilikler sınırları aşmanın ve özgürleşmenin çekiciliğini artık tümüyle tüketti. Devletin müdahalesine karşı Çingene kampları kadar direngen, ilişkilerin olmazsa olmazı bir politik dayanışmayı üreteceğimize inanıyoruz. Akrabaların proleterleştirilmiş kuşaklara yapmak zorunda kaldığı bitmez tükenmez yardımların, toplumsal altüst oluşu kolaylaştıracak bir himaye biçimine dönüşmemesi için bir neden yok. “Otonom oluşturmak”, bir anda sokaklarda kavga etmeyi, boş evleri işgal etmeyi, bir işte çalışmaktan vazgeçmeyi, birbirini çılgınca sevmeyi, dükkân yağmalamayı öğrenmek anlamına gelebilir.
[Görünmez Komite] Yaklaşan İsyan’dan, Sel Yayıncılık. Acil durum nedeniyle izin almadık, hoş görsünler. ✪
