İstanbul, ilk yerleşimcilerinden bu yana jeopolitik konumu, mitolojik çekiciliği ile toplumlara ve uygarlıklara yüzyıllar boyu ev sahipliği yapmış ve bu uygarlıklar geri dönülmez hatıralar, yapıtlar bırakmışlardır. Geride kalan bu yapıtlar ve eserler daha sonraki uygarlıklar tarafından benimsenmiş ve korunmuştur. Matbaa’nın ve fotoğraf tekniklerinin gelişmesiyle, bu yapıtların geçmiş dönemlerdeki halini ve kondisyonunu görme şansı ve diğer kuşaklara aktarımı daha da kolaylaşmıştır.
Posta pulları tarihinde, İstanbul ve İstanbul’da bulunan milli servet diye tanımlayabileceğimiz eserleri diğer kuşaklara aktarmada pulların da kullanıldığını görüyoruz. Konumuzu içeren 1914 basım 1. Londra Posta Serisi, hatıra anlamında yapılan ilk Posta Pulu Serisidir.
Posta pulu kullanımıyla başlayan yeni dönem;
Osmanlı’da Ulusal Posta Pulu kullanımı fikri Sultan Abdülaziz’in 1862 yılında Posta Nazırı Agah Efendi ve hükümete bir teklifte bulunması ile başlamış olur. İngiltere’de 1840 yılından beri kullanılan ve posta pulu ile gerçeklesen tek tarife usulünden ilham alan Sultan Abdulaziz yurt içinde mesafe hesabı yapılmadan daha ucuz, tek ödeme karşılığında ücretlerin posta pulları aracılığıyla ödenmesini teklif eder. Ve uygulama Kabul edilerek 13 Ocak 1863 yılında ilk posta pulu kullanılmaya başlar. 1863’ten 1913 yılına kadar olan dönemde pullar üzerinde padişahların tuğraları görülmekte ve tek düze şeklindedir. Estetiksel bir özellik taşımamaktadır. 1913 yılından itibaren pullar üzerinde mimarlık yapıtları görülmeye başlanmıştır. Bunun amacı küçük Osmanlı pullarına ve değer katmak olmuştur. 1863’ten 1914 yılına kadar görkemli seri basılamamasına neden olarak Osmanlı İmparatorluğunun ekonomik çöküş içinde olması, savaşlar ve parasal sorunların pullara yansımasıdır. 1914 yılında tek düzeliği kaldırmak ve pullara güzellik katmak amacıyla iki şey uygun görülmüştü; pullar hem görkemli olacak, hem de dışarıda basılacak.
Posta pulları ve İstanbul
Kullanıma sunulan ilk İstanbul temalı posta pulları serisi 14 Ocak 1914 yılında 5. Sultan Mehmet tarafından bastırılan 1. Londra Posta Serisidir. Az önce değindiğimiz gibi pullar hem dışarıda basılmıştır hem de İstanbul temalı olmuştur. 1914 yılında İngiltere’de basılan bu pulların nakışlarını Mimar Muzaffer Bey, Türkçe tezyini Hattat Mehmet Bey gerçekleştirmiştir. Londra’nın Wilkinson matbaasında tydus stili ile basılmıştır. Kağıdın kalınlığı ve kalitesi o günkü dünya pulları kalitesinde yer tutmaktadır. Mimar olan ve nakışları işleyen Muzaffer Bey aynı zamanda posta ve telgraf Nezareti görevini yerine getirmekteydi. Yapmış olduğu pullar üzerindeki nakışlar birçok kişi tarafından beğeniyle karşılandı.
İstanbul’un pullardaki mimari yapıları
Londra’da basılan pullar, Osmanlı Kültür ve Sanatının yanında Mısır ve Bizans dönemine ait eserlere de yer vermiştir. Sultanahmet meydanında bulunan ve Mısır’dan getirilen Dikilitaş, 1. Konstantin tarafından Roma’dan İstanbul’a getirilen ve Yanıkdirek adıyla anılan Divan Yolu üzerinde yer alan Çemberlitaş, Bizanslı’ların mimari yapısı olan Yedikule, Üsküdar’da yer alan Kız Kulesi, Fenerbahçe’de bir Fransız şirketinin inşa ettirdiği Fener, Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırılan Rumelihisarı, Sultanahmet’te yer alan Sultanahmet camii, Şişli’deki Hürriyet Anıtı, Koca Sinan’ın harikası olarak anılan Süleymaniyesi, muhteşem Boğaziçi görüntüleri, Beyazıt Meydanı, Nevşehir’li Damat İbrahim Paşa’nın yaptırdığı Ayasofya yanındaki çeşme ve serinin son pulu 5. Sultan Mehmet’in kendine ait portresi yer almaktadır. Bu serinin pullarının ücret değerine göre, havale posta gönderilerinde, posta gönderilerinde veya posta kartlarında kullanılmıştır.
Sursaj yapılarak tekrar piyasaya sunuluyorlar;
1. Dünya savaşının çıkması ve zorunlu tasarrufun başladığı bu dönemlerde yeni pullar piyasaya çıkarılmamıştır. Bunun yerine eldeki pulların fiyatları değiştirilerek, yeniden yapılanma anlamına gelen sürsaj yapılarak piyasaya sunulmuştur. Serinin en değerli pulları olan 100 ve 200 kuruşluklara kullanımı sırasında jilet atılarak bir daha kullanımı önlenmiştir.
· Bu serinin Şişli’deki Hürriyet abidesini gösteren pulu 1,5 kuruştan, 1 kuruşa indirilerek tekrar piyasaya sunulmuştur.
· 1 Ekim 1914 yılında 5, 10, 20 para ve 1, 2, 5, 10 kuruşluk 7 parça pul İmtiyazatı Ecnebiyenin lağvı adı altında sursajlanmış ve kullanıma sunulmuştur.
· Serinin en değerli iki pulu 1915 yılında Sultan Reşat Elgazi hatıra serisi adı altında sursajlanmıştır. 100 ve 200 kuruş olan pulların değeri 10 ve 20 kuruş olarak değiştirilmiştir ve herkesin kullanımına sunulmuştur. Çünkü 100 ve 200 kuruş değerinde olan pullar padişahın yazışmalarında ve yurt dışına gönderilen posta kartlarında kullanılmaktaydı.
Takse pulları
Takse pulları pulların cezalı olarak tahsil edilmesi anlamına gelmektedir. Bu amaçla 1914 yılında 5, 20 para 1 ve 2 kuruşluk takse pulları bastırılarak posta gönderilerinde eksik pul bastıranlara uygulanan ceza pul uygulamasıdır. Bu takse pullarına sursaj yapılmamıştır. ✪
